Ηχητικό ιστορικό ντοκουμέντο από καταγραφή του αείμνηστου Στάθη Ευσταθιάδη. Παίζει λύρα και τραγουδά ο αείμνηστος και αξεπέραστα γνήσιος και αυθεντικός λαϊκός καλλιτέχνης Χρήστος Αιβαζίδης (Αϊβάζ). 

Είναι γνωστό τοις πάσι ότι το τραγούδι του Καπιτάν Ευκλείδη είναι μια μελωδία που εμπνεύστηκε ο μεγάλος Σανταίος λυράρης Ιωάννης Τσορτανίδης (Τσιορτάντς), ο οποίος γεννήθηκε στη Σαντά του Πόντου στα 1900 και πέθανε στη Νέα Σάντα Κιλκίς. Οι στίχοι του τραγουδιού, το οποίο κινείται ανάμεσα στο έπος και την ελεγεία, είναι επίσης δικοί του. Ευκλείδης Κουρτίδης, Σαντά (Σάντα) Πόντου, Στάθης Ευσταθιάδης.

Την 30η Ιανουαρίου εκάστου έτους τιμάται απο την Εκκλησία μας η ιερά μνήμη των Αγίων Τριών Μεγάλων Ιεραρχών και Οικουμενικών διδασκάλων, Βασιλείου του Μεγάλου, Ιωάννου του Χρυσοστόμου και Γρηγορίου του Θεολόγου. 

Έτσι ονομάζονταν οι υπεύθυνοι προϊστάμενοι των μεταλλείων στις μεταλλευτικές περιοχές της Αργυρούπολης, Κρώμνης, Σαντάςς και Σταυρίν. Είχαν πλεονεκτήματα ειδικής προστασίας από το τουρκικό κράτος επειδή αποτελούσαν σπουδαιότατο φορέα πλούτου. Τα πλεονεκτήματα αυτά είχαν την προστασία του νόμου και του εκάστοτε Εμίνη (διοικητή της περιοχής). Σημαντικό προς αναφορά είναι το γεγονός ότι ενώ η διοίκηση της περιοχής ήταν δικαιοδοσίας του Εμίνη, η διοίκηση των μεταλλείων ήταν υπόθεση των αρχιμεταλλουργών δηλαδή των χριστιανών. Οι οικογένειες των αρχιμεταλλουργών πάντα ξεχώριζαν και κατείχαν κληρονομικά το δικαίωμα εκμετάλλευσης των μεταλλείων. Η Μητρόπολη Χαλδίας είχε γίνει εστία ομαδικών αναχωρήσεων προς το εσωτερικό της Μ. Ασίας και τον Καύκασο, Σιεμπίνκαραχισάρ – Ακ Ντάγ – Μερζεφούντα – Περεκετλή – Βουλγάρ – Σις Χατσήκιοϊ – Θεοδοσιούπολη – Κάρς – Βατούμ – Τιφλίδα – Μεσοποταμία – Συρία κ.α.

Δείτε το βίντεο για το Κιμίς - Γκιουμούς Μαδέν

Μετά την ανακωχή, όσοι Έλληνες είχαν καταφύγει στη Ρωσία άρχισαν να επιστρέφουν με ατμόπλοια που είχε επιτάξει η Ελληνική κυβέρνηση. Από το Σοχούμι αλλά και άλλα λιμάνια άρχισε να επιστρέφει ο Ποντιακός Ελληνισμός στις κοιτίδες του. Ο Ελληνισμός αυτός που εκδιώχθηκε με τους διωγμούς από τα χωριά και τις πόλεις όπου γεννήθηκε και έζησε.