Το Ριζαίον ή Ριζούντα του Πόντου - Τοπογραφία 1885

Η Ριζούς ως Κοινότης - Τοπογραφία 1885. Η κοινότητα της Ριζούντας περιλαμβάνει τις ενορίες Ρωμανού, Πασαγιάννη, Ρόση, Αργαλιά και Λαζούς. Τα σύνορα της κοινότητας Ριζούντας ήταν απ' τα ρωσικά σύνορα μέχρι του ποταμού Καλοπόταμου. 

Στα όρια της κοινότητας Ριζούντας υπήρχαν οι ποταμοί: Άσκορος, Μεγαλοπόταμος, Καλοπόταμος και ο ποταμός Ρίζιον. Την διοίκηση ασκούσε επταμελής Δημογεροντία με προεδρεύοντα τον αρχιερατικό επίτροπο, ενώ τα μέλη της εξελέγοντο σύμφωνα με τον κανονισμό της Μητροπόλεως από την αντιπροσωπεία των διαφόρων ενοριών. Όλοι μπορούσαν να είναι εκλέξιμοι καθώς δεν υπήρχαν περιορισμοί. Μπορούσαν να εκλεγούν: έμποροι, βιοτέχνες, επαγγελματίες, υπάλληλοι και επιστήμονες. Συνήθως εκλέγονταν οι πρεσβύτεροι οι πεπειραμένοι με κάποια σχετική μόρφωση. Οι εκλεγμένοι μετά τη λήξη της θητείας τους μπορούσαν να επανεκλεγούν. Το σώμα των αντιπροσώπων εκτός των μελών της Δημογεροντίας, εξέλεγε και τους εφόρους των σχολείων, τους επιτρόπους των εκκλησιών και τις διοικήσεις των άλλων φιλανθρωπικών και κοινωνικών οργανισμών. Οι εκλογές γινόντουσαν στα κοινοτικά γραφεία αμέσως μετά τη λήξη της θητείας των προεκλεγμένων και τη λογοδοσίας του και την έκθεση των πεπραγμένων της Δημογεροντίας προς την αντιπροσωπεία. Η Δημογεροντία υπέβαλε απολογισμό εσόδων – εξόδων στο σώμα των αντιπροσώπων προς έγκριση. Ο Αρχιερατικός επίτροπος προέδρευε και διεύθυνε τις συνελεύσεις. Δια βοής εκλεγόταν 3μελής επιτροπή μεταξύ των αντιπροσώπων η οποία διενεργούσε και επόπτευε τα της εκλογής της οποίας συνέτασσε το πρακτικό το οποίο φυλασσόταν στα γραφεία της κοινότητας. Τα αποτελέσματα των εκλογών τοιχοκολλούνταν προς κοινοποίηση στους αρμοδίους. Οι εκλογές διεξάγοντας πολλές φορές και με ζωηρότητα αλλά μετά το αποτέλεσμα των εκλογών επερχόταν η γαλήνη. Ανεξάρτητα από τις προσωπικές φιλοδοξίες, υπήρχε συνοχή των μελών της κοινότητας ώστε ουδέποτε δημιουργήθηκαν ενστάσεις και έκτροπα μολονότι υπήρχαν παρατάξεις που φιλοδοξούσαν να καταλάβουν την εξουσία. Οι παρατάξεις είχαν μάλλον την έννοια της προσφοράς υπηρεσιών και της ατομικής φιλοδοξίας. Τόσο η Δημογεροντία όσο και η Εφορία κλπ, στεγάζονταν με ενοίκιο στα γραφεία της κοινότητας. Εκλέγονταν έξι δημογέροντες (άμισθοι) με πρόεδρο τον εκάστοτε αρχιερατικό επίτροπο ο οποίος κρατούσε (φύλασσε) τη σφραγίδα της δημογεροντίας. Η θητεία της Δημογεροντίας ήταν διετής και στις συνεδριάσεις της τηρούσαν πρακτικά. Η κοινότητα είχε γραμματέα και κλητήρα και μόνο ο κλητήρας πληρωνόταν. Στην εποχή μου δεν υπήρχαν διακρίσεις τιμητικών θέσεων για τους εκκλησιαζόμενους στο ναό. Συνηθιζόταν τα μέλη της κοινότητας να συμβουλεύονται τους δημογέροντες ακόμα και για τις προσωπικές τους υποθέσεις. Χωρίς να υπάρχει υποχρέωση απ’ τις πολιτικές αρχές, η κοινότητα διατηρούσε κατάλογο αρρένων. Η δημογεροντίας έλυνε διαφορές της κοινότητας που αφορούσαν σε κληρονομικά, οικογενειακά θέματα καθώς και σε καθυστερήσεις χρεών και μισθών. Σε κάθε περίπτωση οι αποφάσεις της, ήταν σεβαστές. Σε σπάνιες περιπτώσεις υπέβαλλαν ενστάσεις στη μητρόπολη της περιφέρειας στην οποία παρέπεμπαν και τις περιπτώσεις διαζυγίων. Η κοινωνική πρόνοια ήταν ανεπτυγμένη σε μεγάλο βαθμό και βοηθούσε τους φτωχούς, τους ασθενείς και φυλακισμένους, προίκιζε και σπούδαζε τα ορφανά. Είχε φιλόπτωχο αδελφότητα που οι πόροι της προέρχονταν απ τις εισφορές και δωρεές της κοινότητας. Η κοινότητα Ριζούντας δεν είχε κληροδοτήματα. Υπήρχαν τρία σχολεία τα οποία ιδρύθηκαν και συντηρούνταν απ' την κοινότητα δια διαφόρων δωρεών. Η εποπτεία και γενικά η λειτουργία των σχολείων ήταν έργο και ευθύνη της Εφορίας. Οι μαθητές, συνήθως εκείνοι που αρίστευαν στέλνονταν με υποτροφία απ' την κοινότητα σε ανώτερα σχολεία, λχ. εστάλησαν η Λευκοθέα Παρασκευοπούλου στο Παρθεναγωγείο Τραπεζούντος και ο Αντώνιος Καλπακτσίδης στο Φροντιστήριο Τραπεζούντος. Η Ριζούντα είχε τέσσερις ναούς. Στην ενορία Πασαγιάν τιμούσαν τα Εισόδια της Παναγίας. Στην ενορία Ρωμανού υπήρχαν δύο ναοί: των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Στο χωριόν Λαζού είχαν μια εκκλησία και στο χωρίον Αργαλειά ένα παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου. Επίσης υπήρχαν ερείπια παλιών ναών του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Παντελεήμονος που μόνο κατά την ημέρα της εορτής τους οι κάτοικοι της Ριζούντας εκκλησιάζονταν εκεί. Η Κοινότητα προστάτευε τα μέλη της έναντι των τουρκικών αρχών. Η Κοινότητα ακίνητη περιουσία είχε τα σχολεία της, ενώ μετρητά είχε η φιλόπτωχος αδελφότητα. Υπήρχε και Μουσικομορφωτικός Σύλλογος με την επωνυμία «Χρύσανθος» προς τιμή του Μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρύσανθου. Στην αίθουσα του συλλόγου διοργάνωναν διαλέξεις, χορούς, θεατρικές παραστάσεις και εθνικές γιορτές. Ιδρύθηκε το 1917 και το διοικητικό του συμβούλιο το αποτελούσαν οι: Δημ. Παππάς, Λουκάς Σπυράντης, Ιωάννης Ιγνατιάδης, Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης κ.λ. Τακτικά έξοδα της κοινότητας ήταν οι μισθοδοσίες των διδασκάλων, του κλητήρα και το ενοίκιο των γραφείων της κοινότητας. Οι μισθοί των διδασκάλων κυμαινόταν από 1μιση έως 3 χρυσές τουρκικές λίρες μηνιαίως. Όταν τα έσοδα δεν επαρκούσαν για την κάλυψη των εξόδων, τότε η κοινότητα δανειζόταν χρήματα (άτοκα) απ’ τους πλουσιότερους. Χωρία Ριζούντας (Δεκέμβριος 1957). Το Ριζαίον ή Ριζούντα του Πόντου - Τοπογραφία 1885.
Η Ριζούντα κατά τη Βυζαντινή περίοδο ήταν μια περιφέρεια πυκνοκατοικημένη από Έλληνες. Μετά την πτώση του Βυζαντίου και την άλωση της Τραπεζούντας οι Έλληνες της περιφέρειας εξολοθρεύτηκαν απ΄την άγρια φυλή των Λαζών και οι εναπομείναντες εξισλαμίστηκαν. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι εξισλαμισθέντες της περιφέρειας Ριζούντας – Όφεως, διατήρησαν περισσότερο από κάθε άλλη περιφέρεια τα ήθη και έθιμα ακόμα και τη γλώσσα των Ελλήνων προγόνων τους. Το ότι όλη η περιφέρεια κατοικούνταν από Έλληνες αποδεικνύεται περίτρανα απ’ το γεγονός ότι όλα τα χωριά της που ανέρχονται στα 150 περίπου μέχρι σήμερα φέρουν ελληνικά ονόματα όπως διαπίστωσα σε πρόσφατο ταξίδι μου στη γενέτειρα μου Ριζούντα (αναφέρει ο συγγραφέας κος Φίλιππος Παππάς). Ενδεικτικά αναφέρω μόνο μερικά εξ’ αυτών: Αντών, Αρών, Αργαλειός, Ατσάνος, Άτηνα ,Ακρωτήρ, Ανσέρ, Απαντίνος, Βάνε, Βάντρη, Βαράχος, Βέλος, Βασάνδρα ,Βάρδα, Βέλκιον, Γούτος, Γλύτσος, Κουλούρος ,Κάμπος, Καλοχώρ, Κατέβα, Κατσαράν, Κουγιάτ, Καλωτή, Κοφίνια, Κολέτσα, Καμένια, Καβούρος, Καλάμος ,Καλοχτέν, Ξένος, Καφκαμε ,Κομέσλι, Κολιανός, Καλοχωράφ, Καλομάννα ,Μάγουλα, Μαυροποτάμ, Γούρι, Δόσμα, Φιλίππος, Μολέβας, Καπαχώρ, Μαχ̌έρια, Αγιάννης, Αηπέτρος, Κολονόρος, Χούρτος, Αρκολύκος, Μοιρακάλλος, Φελέκος, Ραχ̌ότ’, Χωματίνος, Τσετσέβα, Γοργόρ, Χαμηλός, Κουκαράς, Κογκαλίνος, Περκάμ’, Κώμη, Φιλίρος, Πίντος, Μανδήλια, Ρέτος, Σέβρος, Βονίτ, Χώς, Άσκορος, Σεβέλος, Ρούσπα, Τσαντέβα ,Ζαβεντίκι, Τσάκλι, Τόκλι, Τσερίχος, Χουμτού, Έτχονε ,Νάναρος, Μίσοντα, Λαμπαρίτ, Πλεγμένος, Ποτάμια, Περιπόλ, Μελέζ, Αίνος, Πλακορόν, Πηλίχος, Σιγκός, Σαχώρ, Σικρίκ, Σαλάτος, Σίβανε, Ταλιάνι, Τσίτα, Τσανάτος, Κάφκαμε, Σαλάχρα, Φάσα, Φάτλα, Χαρβέλ, Φιλάρκος, Μαχάντζα, Χάνις, Χώχω, Ούμα, Χάνζι, Φιλάτος, Τσικλινάρ, Χάλτος, Μάναβρη, Πασαγιάννη, Ρωμανός & Ρόσι. Μεταξύ αυτών ελάχιστα πιθανώς να μην είναι ακραιφνώς ελληνικά ονόματα, πάντως δεν είναι τούρκικα, άλλωστε είναι γνωστό ότι επι Βυζαντινών πολλά ονόματα ανθρώπων και θέσεων (περιοχών) δεν είχαν ελληνική παραγωγή αλλά είναι σίγουρο ότι όσοι ασχολούνται με την Βυζαντινή ιστορία θα είναι σε θέση να γνωρίζουν την ετυμολογία και καταγωγή των ονομάτων αυτών.

Οι τελευταίας ημέρες της Ριζούντας
Οι συνέπειες της ρωσικής επανάστασης του 1917 δεν άργησαν να γίνουν οδυνηρά αισθητές στην ρωσοκρατούμενη περιφέρεια του Πόντου. Τα νικηφόρα ρωσικά στρατεύματα με το σύνθημα «νταμόϊ» (που σημαίνει «οίκαδε» = προς το σπίτι προς την πατρίδα), αποσυντίθεντο με γοργό ρυθμό. Οι ρώσοι στρατιώτες άφηναν στη διάθεση των τούρκων το τεράστιο σε όγκο πολεμικό υλικό όλου του μετώπου και κατά την επιστροφή τους πολλάκις λεηλατούσαν πόλεις και χωριά. Μένει ακόμη ζωντανή στη μνήμη μου η ανάμνηση της πυρκαιάς της ιδιαίτερης μου πατρίδας της Ριζούντας. Ήταν Φεβρουάριος του 1918. Οι φλόγες έφταναν και κάλυπταν ως και τον ουρανό κατακαίγοντας όλη την αγορά και όλα τα μέρη. Οι ρώσοι δεν άφηναν κανέναν να πλησιάσει παρακολουθώντας από απόσταση το τραγικό θέαμα ως άλλοι Νέρωνες. Έτσι μέσα σε δέκα ώρες, ιδιοκτησίες και εμπορεύματα έγιναν παρανάλωμα του πυρός. Το κακό όμως δεν σταμάτησε εκεί. Ο τόπος έμεινε ακυβέρνητος. Οι τούρκοι επωφελούμενοι της ευκαιρίας αυτής οργάνωσαν αντάρτικα σώματα «τσετών» τα οποία συμπλήρωσαν την καταστροφή. Τόσο πολύ είχαν αποθρασυνθεί ώστε σε σεβάστηκαν ούτε και μερικά τουρκοχώρια. Όλοι οι Έλληνες βρισκόμαστε σε πλήρη απόγνωση. Θρήνος και οδυρμός σε κάθε Ελληνικό σπίτι. Σαν σανίδι σωτηρίας αποταθήκαμε στον μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρύσανθο ζητώντας τρόπο σωτηρίας αλλά η απάντηση εκείνου του μεγάλου ιεράρχη ήταν απελπιστική. Στην επιστολή του την οποία απεύθυνε στον κ Δημήτριο Παππά (αδερφό του συγγραφέως του παρόντος πονήματος ) πρόεδρο την περίοδο εκείνη του Ελληνοτουρκικού κομιτάτου, μεταξύ άλλων έγραφε: “…Η εχεμύθεια επιβάλλεται ιδιαίτερα τώρα που η χαώδης κατάσταση δεν επιτρέπει την παρούσα στιγμή να χαράξουμε σαφή και συγκεκριμένη πολιτική. Η κρίση εξακολουθεί και δεν υπάρχει φως από πουθενά. Το μέτωπο εκκενώνεται χωρίς να έρχονται νέα στρατεύματα. Προσπαθήστε να συγκρατήσετε την κατάσταση μέχρι νεοτέρας μου ειδήσεως”. Ο Τραπεζούντος Χρύσανθος.

Ο σώζων εαυτόν σωθήτω λοιπόν. Αλλά πώς ; μπροστά μας είχαμε τη θάλασσα και γύρω στα σπίτια μας τα άγρια μπουλούκια των τσετών τούρκων. Κλεισμένοι μέσα στα σπίτια μας περιμέναμε σωτηρία και βοήθεια απ’ τον ουρανό. Στο μεταξύ έμπαιναν στα σπίτια μας και άρπαζαν ότι έβρισκαν. Άρχισαν οι απαγωγές των εύπορων ελλήνων ζητώντας μεγάλα χρηματικά ποσά σαν λύτρα. Πρώτο συνέλαβαν τον έμπορο Παναγιώτη Ιγνατιάδη τον οποίο στη συνέχεια άφησαν ελεύθερο αφού εισέπραξαν το ποσό των 50 χιλιάδων ρουβλίων περίπου δηλαδή 1500 χρυσών λιρών. Στη συνέχεια ήρθε η σειρά των υπολοίπων. Έτσι περικύκλωσαν το πατρικό μας σπίτι για να πάρουν έναν από εμάς. Όταν ο αδερφός μου Δημήτριος έσκυψε για να δει ποιοι ήταν, δέχτηκε πυροβολισμό που ευτυχώς αστόχησε. Να σημειώσουμε ότι στο σπίτι μας φιλοξενούσαμε γυναικόπαιδα αρκετών οικογενειών για ασφάλεια. Η σκηνή που διαδραματιζόταν μέσα στο σπίτι μας, ήταν απερίγραπτη. Οι φωνές και τα κλάματα απ’ τα γυναικόπαιδα συγκίνησαν μέχρι και τους τούρκους γείτονες μας οι οποίοι έσπευσαν να μας βοηθήσουν. Εκείνη τη στιγμή απειλήθηκε σύρραξη μεταξύ τους καθώς όπως αναφέραμε ήταν οπλισμένοι. Ακόμα ηχεί στ’ αυτιά μου η φράση ενός τούρκου προύχοντα που έλεγε στους επιτιθέμενους : «Αν είναι να σκοτώσουμε όλους τους Ρωμηούς, αυτούς εδώ θα τους σκοτώσουμε εμείς ! ». Αφού λοιπόν διαλύθηκαν κάποια στιγμή, εμάς μας παρέλαβε ένας οικογενειακός φίλος τούρκος προύχοντας ο οποίος μας φιλοξένησε για 4-5 ημέρες. Όλοι λοιπόν περιμέναμε να φανεί κανένα βαπόρι για να μας φυγαδεύσει στη Ρωσία. Σε λίγο έφτασε ένα φορτηγό το οποίο μετά από πολλές παρακλήσεις και έναντι μεγάλων ναύλων δέχτηκε να μας πάει στο Βατούμ. Κανένας μας δεν κατόρθωσε να πάρει μαζί του οτιδήποτε. Ακόμη και πάνω στο ατμόπλοιο αυτό δέχτηκαν τη χαριστική βολή καθώς το πλήρωμα λεηλάτησε έστω και τα απολύτως χρειώδη που είχαμε μαζί μας. Έτσι γυμνοί και ρακένδυτοι αφήσαμε για πάντα την φιλτάτη μας πατρίδα.

Πηγή: Ποντιακή Εστία Τεύχος 89-90 - Παππάς Φίλιππος

Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com