Ο ζουρνάς των Ελλήνων του Πόντου

Εισήγηση Βασιλείου Β. Πολατίδη στο πρώτο συνέδριο για τα πνευστά του Πόντου το Σάββατο 21 Απριλίου 2018 στην Προσοτσάνη Δράμας με τίτλο : Ο ζουρνάς παρά τοις Έλλησιν του Πόντου. Παρακολουθείστε όλο το συνέδριο εδώ  
«Πήγαινε στα δημοτικά τραγούδια, στην δημοτική τέχνη, στην χωριάτικη και την λαϊκή ζωή για να βρεις την γλώσσα και την ψυχή σου, και με αυτά τα εφόδια αν έχεις μέσα σου ορμή και φύσημα, θα πλάσεις ότι θέλεις, παράδοση και πολιτισμό και αλήθεια και φιλοσοφία (Ίων Δραγούμης)»

Η σημερινή μου εισήγηση έρχεται να απαντήσει στα ερωτήματα :
• Τι είναι ο ζουρνάς
• Από ποια υλικά κατασκευαζόταν
• Ποια είναι τα μέρη που τον αποτελούν
• Σε ποιες περιοχές παιζόταν
• Από ποιους παιζόταν και με ποιο τρόπο
• Ποιο είναι το εύρος του στη μουσική κλίμακα και τέλος
• Ποια ακριβώς ήταν η χρήση του

Υπάρχει το αξίωμα ότι η μουσική ενώνει τους ανθρώπους και ότι αποτελεί βασικό πολιτιστικό στοιχείο έκδηλο σε κάθε άτομο, εθνική ομάδα και λαό. Στην πολυεθνική Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα του Βυζαντίου από τον 4ο και μέχρι τον 15ο μ.Χ. αιώνα τόσο οι δημιουργοί των μουσικών έργων όσο και οι αποδέκτες, ήταν κοινωνοί μιας μεγάλης μουσικής παιδείας που πουθενά στον κόσμο δεν απαντάται μουσική ανάλογης έμπνευσης και κατασκευαστικής τελειότητας.

Ο κοινός τόπος διαβίωσης των Ελλήνων του Πόντου με αλλόφυλους στο ρου της ιστορίας και οι κοινές πολλές φορές εκφράσεις του κοινωνικού βίου διαφορετικών φυλετικών ή εθνικών και θρησκευτικών ομάδων, οδηγούν τους λαούς να υιοθετούν, να αποδέχονται και να διασώζουν ως στοιχεία πολιτιστικής κληρονομιάς, χορούς, τραγούδια, αμφιέσεις, ήθη και έθιμα. Ηχηρά παραδείγματα αποτελούν τα εκατοντάδες τραγούδια των δύο λαών, Ελλήνων και Τούρκων στα οποία δεν τίθεται όριο ή σύνορο γεωγραφικού ή γλωσσικού χαρακτήρα. Η τουρκοφωνία των Δυτικοποντίων Ελλήνων “βοήθησε” προς αυτή την κατεύθυνση.

Η ζουρνά ή ο ζουρνάς έλκει την καταγωγή του από το αρχαίο πνευστό όργανο με την ονομασία οξύαυλος. Αποτελεί σύνθετη λέξη που συνθέτεται απ τις λέξεις : οξύ + αυλός που δηλώνει τον αυλό που παράγει δυνατό ήχο. Στον ελλαδικό χώρο και δη στον ηπειρωτικό και νησιώτικο λέγεται καραμούζα ή πίπιζα. Όπως όμως και αν το πει κανείς, δύσκολα μπορεί να μπερδέψει τον ζουρνά με κάποιο άλλο όργανο: το διπλό του γλωσσίδι του χαρίζει έναν οξύ και διαπεραστικό ήχο. Κι αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό του είναι εκείνο που τον έκανε παντοτινό «ζευγάρι» με το νταούλι (ταούλ’). Ο ζουρνάς ανήκει στην οικογένεια των αερόφωνων μουσικών οργάνων.

Το δίδυμο ζουρνάς-νταούλι, ήδη από τους βυζαντινούς χρόνους, ήταν η πιο χαρακτηριστική ζυγιά (συνδυασμός μουσικών οργάνων, το κοινώς λεγόμενο μουσικό ζευγάρι) σε γιορτές – πανηγύρια και γάμους, αφού στην εποχή όπου δεν υπήρχαν οι ηλεκτρικοί ενισχυτές ο ήχος έφτανε αβίαστα μέχρι και τον τελευταίο θεατή - ακροατή.
Όπως στον Ελλαδικό χώρο έτσι και στον Πόντο θεωρείται και είναι ένα λαϊκό μουσικό όργανο. Ζουρνάδες συναντά κανείς σε όλες τις περιοχές τόσο του παράλιου Πόντου όσο και σε όλη την ενδοχώρα, και μάλλον ήταν το κυρίαρχο όργανο με το οποίο εκτελούνταν οι ποντιακοί χοροί. Τον καθιέρωσαν κυρίως τα πανηγύρια των παρχαριών, αφού ο ανοιχτός χώρος κάνει τη χρήση της λύρας σχεδόν απαγορευτική σε αντίθεση με την ηχητική ένταση του ζουρνά, που δίνει τη δυνατότητα να χορεύουν ταυτόχρονα πάρα πολλά άτομα ακούγοντάς τον. Οι μουσικοί της ζυγιάς (ο ζουρνατζής και ο ταβουλτζής) βρίσκονται στη μέση του κύκλου των χορευτών και τον διατρέχουν από τον πρώτο ως τον τελευταίο για να σιγουρευτούν ότι ακούνε όλοι. Και γνωστός τοις πάσι ο στίχος της λαϊκής μούσας : «Το ταούλ και η ζουρνά παρεβγάλ’νε μας πουρνά….»
Ο τρόπος που αναπνέουν αυτοί οι οργανοπαίκτες τουτέστιν οι ζουρνατζήδες, απαιτεί ιδιαίτερη εξάσκηση. Όπως και σε άλλα πνευστά παραδοσιακά μουσικά όργανα, έτσι και στον ζουρνά χρησιμοποιείται η τεχνική της κυκλικής αναπνοής. Οι οργανοπαίχτες ενώ φυσούν από το στόμα και ο ζουρνάς παράγει ήχο, ταυτόχρονα παίρνουν αέρα από την μύτη και τον αποθηκεύουν στη στοματική κοιλότητα προκειμένου να μην σταματάει ποτέ η ροή του αέρα στο μουσικό όργανο.

1. ΒΙΝΤΕΟ ΟΤΟΥΡΑΓ ΧΑΒΑΣΙ MESUDİYE Επαρχία της Ορτούς /Κοτυώρων Ertaç Albayrak Haydar Aksoy

Παρακολουθείστε το παραπάνω βίντεο

Η ιδιομορφία του ήχου του, αποτελεί πλεονέκτημα αλλά και μειονέκτημα ταυτόχρονα. Ελάχιστοι είναι εκείνοι οι τραγουδιστές που μπορούν να τραγουδήσουν συνοδεία πάνω στον ζουρνά. Έτσι, και καθώς το τραγούδι είναι συνυφασμένο με την λαϊκή ποντιακή διασκέδαση, στα πανηγύρια οι μεγάλες παρέες χορεύουν με το ζουρνά και οι μικρότερες τραγουδούν με τη λύρα. Στις περισσότερες καταγραφές που υπάρχουν για την λαϊκή ποντιακή μουσική, στη ζυγιά ο ζουρνάς είναι μόνον ένας. Ωστόσο, η εκπομπή του Γιώργου Μελίκη «Το τραγούδι και ο τόπος του» που πραγματοποιήθηκε στην Κομοτηνή, παρουσιάζονται Πόντιοι πρόσφυγες απ τον Καύκασο που παίζουν τον «κλασικό» συνδυασμό : δυο ζουρνάδες και ένα νταούλι. Ο πρώτος ζουρνάς εκτελεί την κυρίαρχη μελωδία ενώ ο δεύτερος κρατά το ίσο.

Το μέγεθος του ζουρνά στους Έλληνες του Πόντου διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Στην περιοχή της Ματσούκας συναντάμε το μικρότερο μέγεθος, περίπου 25-30 εκατοστά, με πολύ οξύ ήχο. Στις υπόλοιπες περιοχές του Πόντου κυριαρχεί το μεσαίο μέγεθος, που συνήθως κυμαίνεται στα 40-45εκατοστά, ενώ στην Αμισό (Σαμψούντα) & Μπάφρα απαντάται το μεγαλύτερο μέγεθος, στα 60 εκατοστά (που ονομάζεται καπά ζουρνά).

Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι το ονομαστό Παρχάρι της Δανείαχας λεγόταν Θανασίτικα. Η μεν Δανείαχα ήταν το ελληνικό παρχάρι του ομώνυμου χωριού της Δανείαχας ενώ η Κουσερά το καθαρώς τούρκικο παρχάρι του ομώνυμου επίσης τουρκικού χωριού Κουσερά απ όπου και το βίντεο που παρακολουθούμε στη συνέχεια :

2. Ζουρνά, Χωρίον Κουσερά Ματσούκας Davul zurna eşliğinde horon Kusera Yaylası'nda davul-zurna ile horon, 2011. Davulcu Fikret Yıldız, zurnacı Murat Çırak     Παρακολουθείστε το παραπάνω βίντεο

Στη συνέχεια να παρακολουθήσουμε τον Αβράμη Κουτούζογλου Μπαφραίο στην καταγωγή που αποδίδει χαρακτηριστικά τους χορούς της Μπάφρας

3. ΒΙΝΤΕΟ ΑΒΡΑΜΗΣ ΚΟΥΤΟΥΖΟΓΛΟΥ ΚΑΜΠΑ ΖΟΥΡΝΑ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΜΠΑΦΡΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Παρακολουθείστε το παραπάνω βίντεο

4. ΒΙΝΤΕΟ Βασίλης Ασβεστάς Βέροια Τσαραχότ Ζουρνά Στέλιος Συραλίδης Καταγραφή του Βασίλης Ασβεστάς Τσαραχοτ Ζουρνα Στελιος Συραλιδης – Νταούλ παίζει ο Βασίλης Καλαιτζίδης . Το συγκεκριμένο νταούλ είναι κατασκευασμένο και φερμένο απο το Καραπίρ του Πόντου την δεύτερη μεγαλύτερη κωμόπολη του Ακ Νταγ Μαδέν ο ζουρνατζής αλλού αναφέρεται ως Στέλιος Σαρυλίδης αντί Συραλίδης και είναι απ την Κιβωτό Γρεβενών  Παρακολουθείστε το σχετικό βίντεο
Απ το Νησί Γρεβενών βέβαια ήταν και ο περίφημος ζουρνατζής 1ης γενιάς Βασίλειος Εταιρίδης. Ας ακούσουμε 1 ζωντανά απόσπασμα της τέχνης του από γάμο στη περιοχή Γρεβενών :
5. ΑΡΧΕΙΟ ΗΧΟΥ Γαρσουλαμάς τη Νύφες  Παρακολουθείστε το σχετικό μας βίντεο
Και ακόμη ένα απόσπασμα στον χορό ΟΜΑΛΙΝ ΖΟΥΡΝΑΣ παίζει ο ζουρνατζής ονόματι Αθανάσιος Δημητριάδης, η ηχογράφηση έγινε στο Ορφάνι Καβάλας. Ο κ Δημητριάδης είχε καταγωγή την Τοκάτη του Πόντου. Την ηχογράφηση αυτή μου την εμπιστεύτηκε ο κ. Βασίλης Γιορανίδης. Ας ακούσουμε το ντοκουμέντο.
6. ΑΡΧΕΙΟ ΗΧΟΥ ΟΜΑΛΙΝ ΖΟΥΡΝΑΣ ΟΡΦΑΝΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ απο την ΤΟΚΑΤΗ του ΠΟΝΤΟΥ (Αρχείο ήχου - δεν διαθίθεται μέσω του site)

Συνήθως ο κατασκευαστής του ζουρνά ήταν ο ίδιος ο οργανοπαίχτης, και τα ξύλα που χρησιμοποιούσε ήταν διάφορα : από απλό καλάμι έως οξιά, κερασιά, καρυδιά, ελιά, κουμαριά, βερικοκιά, σφενδάμι, μαυρομουριά, σαρματσούκι (κισσός). Τα πιο σπάνια ξύλα για την κατασκευή του ζουρνά ήταν εκείνα από έβενιο.

Κάθε ζουρνάς αποτελείται από τρία μέρη: τον κυρίως ζουρνά, τον κλέφτη, και το κανέλι με την τσαμπούνα (τσιμπόν). Ο σωλήνας του ζουρνά –συνήθως ελαφρά κωνικός, κάποτε και κυλινδρικός– καταλήγει σ’ ένα χωνί, περισσότερο ή λιγότερο ανοιχτό. Ωστόσο σημαντικό ρόλο στην ποιότητα του ήχου παίζει η τσαμπούνα, κοινώς το γλωσσίδι. Στο «τελετουργικό» του ζουρνατζή πριν από κάθε παίξιμο περιλαμβάνεται το σάλιωμα ή το ελαφρύ μάσημα της τσαμπούνας (του γλωσσιδίου) προκειμένου να μαλακώσει και να αποδώσει καλύτερα. Άλλοτε, για να επιτύχουν το ίδιο αποτέλεσμα ρίχνουν μέσα στο ζουρνά νερό ή κάποιο οινοπνευματώδες ποτό (συνήθως ούζο ή τσίπουρο).  Πολύ κοντινός συγγενής του ζουρνά που έπαιζαν οι Έλληνες Πόντιοι στο Κάρς και στον Καύκασο ήταν ο κοντός ζουρνάς με το μικρό άνοιγμα στο χωνί του. Κατέγραψα στο Κιλκίς τον Μαξίμ Κουγιουμτζίδη απ τον Καύκασο που είχε στην κατοχή του 2 τέτοια μικρά ζουρναδάκια αλλά δυστυχώς δεν είχε πλέον πνευμόνια για να μου παίξει. Στη μνήμη μου θα παρακολουθήσουμε ένα απόσπασμα απ τον χορό Τερεκεμέ, το δικό μας Τάς που παίζει ο γνωστός αρμένος ζουρνατζής Vladimir Haroutyunian.

7. ΒΙΝΤΕΟ Αρμενικος Ζουρνάς Vladimir Haroutyunian - Zurna   Παρακολουθείστε το σχετικό βίντεο

Ο ζουρνάς ως ξύλινο πνευστό μουσικό όργανο απαντάται στις χώρες της Ανατολίας, της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας κυρίως ως χρήση στη λαϊκή μουσική. Ουσιαστικά είναι ένα κωνικό όμποε, που δημιουργεί έναν απότομο, διαπεραστικό ήχο. Έχει οκτώ τρύπες στο μπροστινό μέρος, επτά από τις οποίες χρησιμοποιούνται κατά την αναπαραγωγή των μελωδιών, και μία τρύπα αντίχειρα που αλλάζει την οκτάβα.  Είναι παρόμοιο με το mizmar της αραβικής μουσικής. Ο ζουρνάς χρησιμοποιείται επίσης στη λαϊκή μουσική των χωρών της περιοχής, ιδίως στο Ιράν, την Αρμενία, το Ισραήλ, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, την Συρία, την Αίγυπτο, την Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν, την Ελλάδα, την Βουλγαρία, τα Σκόπια, την Αλβανία, την Σερβία, την Βοσνία, την Κροατία και άλλες χώρες του Καυκάσου, και έχει πλέον εξαπλωθεί σε όλη την Κίνα και την Ανατολική Ευρώπη. Στα σλαβικά έθνη των Βαλκανίων, συνήθως ονομάζεται ζούρλα (зурла). Στην βόρεια Τουρκία και στην Βουλγαρία χρησιμοποιείται κυρίως με την μορφή του Καμπά Ζουρνά.
Θα προβάλω 2 μικρά δείγματα απ τα δύο παραπάνω μουσικά όργανα αρχικά απ την Αίγυπτο και μετά απ την Βουλγαρία :
8. Mizmar ΑΙΓΥΠΤΟΣ Mizmar - salamat salamat  Παρακολουθείστε το σχετικό βίντεο
9. ΖΟΥΡΛΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ - Zurni Зурни 1  Παρακολουθείστε το σχετικό βίντεο
Ο ζουρνάς είναι κατά πάσα πιθανότητα ο άμεσος προκάτοχος του ευρωπαϊκού shawm, και σχετίζεται με την κινεζική suona (Σάονα ή Σάουνα) που ονομάζεται επίσης laba ή haidi και χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα σε γάμους, ναούς και κηδείες. Το shawm είναι ένα κωνικό μουσικό όργανο, με διπλό ραβδωτό ξύλο που κατασκευάζεται στην Ευρώπη από τον 12ο αιώνα μέχρι σήμερα. Έχει κατακτήσει την κορυφή της δημοτικότητάς του κατά τη διάρκεια των μεσαιωνικών και αναγεννησιακών περιόδων, μετά από την οποία σταδιακά αντικαταστάθηκε από την οικογένεια όμποε των απογόνων των κλασικών μουσικών οργάνων.
Αλλά, ας παρακολουθήσουμε 3 δείγματα της μουσικής που παίζουν τα όργανα αυτά που αναφέραμε. Προσθέτει γνώση όχι μονάχα στην έρευνα μας περί των οργάνων αυτών καθ’ αυτών αλλά και με ποιο τρόπο τα όργανα αυτά χρησιμοποιούνται απ τους κατά τόπους λαούς σε διάφορες χρονικές στιγμές της ιστορίας τους :
10. ΒΙΝΤΕΟ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΜΕ Shawm. Shawm - Saltarello - David Munrow Παρακολουθείστε το σχετικό βίντεο
11. ΒΙΝΤΕΟ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΜΕ Shawm. Improvisation sur la Spagna - Daf Shawm  Παρακολουθείστε το σχετικό βίντεο
12. ΒΙΝΤΕΟ suona ΚΙΝΑ  Παρακολουθείστε το σχετικό βίντεο

Σε αυτό το σημείο ας δούμε μερικούς τύπους ζουρνάδων απ όλο τον κόσμο. Πόντο – Βαλκάνια – Ισπανία – Αναγεννησιακούς – Κινέζικους – Αρμένικους κτλ

Κάθε ζουρνάς αποτελείται από τρία μέρη:

Α.: Κύριος ζουρνάς (σώμα):

Συνήθως ελαφρά κωνικός κάποτε όμως και κυλινδρικός- καταλήγει σε ένα χωνί, περισσότερο ή λιγότερο ανοιχτό. Φτιάχνεται από ξερό και χωρίς ρόζους ξύλο, για να αντέχει στο δούλεμα και στις καιρικές μεταβολές, και το τοίχωμα του πρέπει να είναι ισόπαχο και λεπτό. Το τελευταίο αυτό συμβάλει στην καθαρότητα, την ένταση και την ποιότητα του ήχου. Το σωλήνα τον τρυπούν σήμερα με τρυπάνι, παλιότερα με πυρακτωμένη λεπτή σιδερένια βέργα. Έχει 7 τρύπες μπροστά σε ίση απόσταση μεταξύ τους και μια πίσω για τον αντίχειρα. Υπάρχουν όμως και ζουρνάδες με 6 τρύπες μπροστά και μια πίσω.

Β. : Κλέφτης(επιστόμιο):

Στην επάνω λεπτή μεριά του ζουρνά τοποθετείται ο κλέφτης, που πρέπει να εφαρμόζει καλά για να μη χάνεται καθόλου αέρας στο φύσημα. Ο κλέφτης λέγεται και "μάνα" ή "κεφαλάρι" ή "φάσουλας" (ανάλογα την περιοχή). Ο "κλέφτης" είναι το αποσπώμενο τμήμα του ζουρνά και έχει διαστάσεις που διαφέρουν ανάλογα με το µήκος του ζουρνά. Στον "κλέφτη" που πρέπει να εφαρμόζεται καλά για να μη διαφεύγει καθόλου αέρας κατά το φύσημα – μπαίνει το επιστόμιο (δηλαδή το "Κανέλι" με το γλωσσίδι).

Γ. : Το κανέλι : Λέγεται και "κανούλι" ή "καρνέλι". Το "κανέλι" είναι το λεπτό, κυλινδρικό σωληνάκι - συνήθως 2 διαφορετικών διαμέτρων συγκολλημένων- στο πάνω άκρο του οποίου δένουμε με κλωστή αντοχής (ή με κερωμένο σπάγκο) το διπλό γλωσσίδι. Το υλικό κατασκευής του είναι από χαλκό για να μπορούμε να αλλάζουμε εύκολα το κωνικό του σχήµα ανάλογα µε το γλωσσίδι που δένουμε σ’ αυτό και να έχει την σωστή διάµετρο στο άλλο άκρο του, ώστε να εφαρµόζει όσον το δυνατόν καλύτερα στον κλέφτη – αφαιρώντας ή προσθέτοντας κλωστή – για να μην υπάρχει διαρροή αέρα.
Δ. : Η τσαμπούνα, είναι το καλαμένιο ( ή στην εποχή μας και πλαστικό καλαμάκι) πρόκειται για διπλό γλωσσίδι. Τα δυο τμήματα του πάλλονται και παράγουν τον ήχο. Λέγεται ανάλογα της περιοχής και ‘’τσιμπόν’’ ή ‘’τσαμπούνι’’ ή ‘’πιπίνι’’ ή ‘’πιπινάρι’’ ή ‘’πίσκα’’ . Κάθε ζουρνατζής κατασκευάζει μόνος του τα καλαμένια γλωσσίδια. Για κάθε διαφορετικό µήκος ζουρνά, το γλωσσίδι, και συνολικά το επιστόµιο, έχει διαφορετικές διαστάσεις. Έτσι ο µικρότερος ζουρνάς κατ’ αναλογία πρέπει να έχει και µικρότερο γλωσσίδι.
Ε. : Η φούρλα : Στο παίξιμο ο ζουρνατζής ακουμπάει τα χείλη του, πάνω στη φούρλα κι αυτό τον βοηθάει να φυσάει ευκολότερα. Η φούρλα είναι ένας δίσκος από κόκαλο, μέταλλο ή ξύλο, τρυπημένη στο κέντρο, την οποία την περνούν από το γλωσσίδι και την αφήνουν να καθίσει στο κέντρο. Η φούρλα, αν και δεν διαφέρει μορφολογικά, λειτουργεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που λειτουργούσε η φοβία στον αρχαιοελληνικό αυλό.

Θεωρώ ότι είναι επιβεβλημένη η ανάγκη μιας και βρισκόμαστε στην Δράμα, να προβάλω ένα μικρό δείγμα απ τον αείμνηστο φίλο μου Γιώργο Τσαπανίδη με το ακόλουθο βίντεο, δείγμα ειλικρινούς αγάπης και νοσταλγίας για τον χαμό του. Ήταν ένας άνθρωπος πολύ δοτικός που γνώριζε να αγαπά πραγματικά τους φίλους του. Είμαι περήφανος που υπήρξα δικός του άνθρωπος.
13. ΒΙΝΤΕΟ Γιώργος Τσαπανίδης - Χορός Τη Κότσαρι - Ο Γιώργος Τσαπανίδης είχε καταγωγή την Μπάφρα της Αμισού του Πόντου. Παρακολουθείστε το σχετικό μας βίντεο

Τρόπος παιξίματος. Το αριστερό χέρι καλύπτει τις 3 άνω οπές με τις άκρες των δακτύλων ενώ το δεξί χέρι καλύπτει τις τελευταίες 4 οπές με το μέσο των δακτύλων
Αυτό που παρατηρείται μετά από πολύ εξάσκηση είναι ότι θα χρειάζεται ο ζουρνατζής να ρυθμίζει την αναπνοή σου ώστε οι νότες να βγαίνουν σωστά κουρδισμένες. Αυτό σημαίνει ότι όσο ανεβαίνει την κλίμακα τόσο πιο πολύ πίεση απαιτείται να δίνει αλλιώς οι νότες αυτές που παράγονται θα βαίνουν προς ύφεση δλδ θα είναι υποτονικές και θα αλλοιώνουν την μουσική μελωδία. Ο ζουρνάς ως ένα κυρίαρχο πνευστό μουσικό όργανο στον Πόντο κατάφερε να διεισδύσει όχι μόνο στις λαϊκές διασκεδάσεις αλλά χρησιμοποιήθηκε όπως και σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα ως προσδιοριστικό ονομάτων αντικαθιστώντας πολλές φορές και το πραγματικό επώνυμο προσώπων ώστε να αποκαλούνται ….ο Μήτον ζουρνατζής, ο Ζαχαρέας ο Ζουρνατζής ή ο Θόφιλον ας ση Ζουρνατζάντων κ.ο.κ.  Για την συνέχεια θα παρακολουθήσουμε 2 βίντεο απ την πατρίδα. Το πρώτο απ την Σεβάστεια του Πόντου σε έναν πολύ διαδεδομένο χορό όχι μόνο στην πρώτη μας πατρίδα τον Πόντο αλλά και στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα είδος συρτού χασάπικου :
14. ΒΙΝΤΕΟ ΣΕΒΑΣΤΕΙΑ ΠΟΝΤΟΥ ΠΑΛΙΟ ΒΙΝΤΕΟ  Παρακολουθείστε το σχετικό βίντεο
Και το δεύτερο απ την Τάμζαρα την Νικόπολης όπου αρμένιοι πόντιοι χορεύουν τον τοπικό χορό της Τάμζαρας
15. ΒΙΝΤΕΟ ΤΑΜΖΑΡΑ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ – ΧΟΡΟΣ ΤΑΜΖΑΡΑ Παρακολουθείστε το σχετικό βίντεο

Όλοι μας πιθανά θα γνωρίζουμε το χωριό Λεκάνη Καβάλας. Εκεί έχω φιλικούς δεσμούς με κατοίκους που έλκουν την καταγωγή τους απ την Κιμισχανά (Αργυρούπολη) του Πόντου και άλλους Άνγκαραλήδες (απ το μεταλλείο του Άκ Δάγ). Στο παρακάτω βίντεο του 1989 παρακολουθούμε ένα τοπικό λαϊκό γλέντι μέσα στο καφενείο του χωριού όπου ζουρνατζής και ταβουλτζής αποδίδουν τον χορό Τετέαγάτς το άλλως λεγόμενο Τίταρα και οι χωριανοί διασκεδαστές χορεύουν. Δυστυχώς δεν έχουμε τα στοιχεία των οργανοπαικτών.

16. ΒΙΝΤΕΟ ΤΕΤΕΑΓΑΤΣ ΛΕΚΑΝΗ ΚΑΒΑΛΑΣ - ΚΑΦΕΝΕΙΟ  Παρακολουθείστε το σχετικό μας βίντεο
Στο παίξιμο του ζουρνά το γλωσσίδι μπαίνει όλο μέσα στο στόμα. Με το φύσημα τα δυο χείλη του γλωσσιδιού πάλλονται δημιουργώντας τον ήχο. Επαναλαμβάνω ότι η τεχνική που χρησιμοποιεί ο ζουρνατζής είναι εκείνη της κυκλικής αναπνοής. Ενώ εξακολουθεί να παίζει, εισπνέει ταυτόχρονα αέρα από τη μύτη, τον αποθηκεύει στην στοματική κοιλότητα, για να το χρησιμοποιήσει σε λίγο, αντικαθιστώντας τον με νέο αέρα, χωρίς να σταματήσει να παίζει τον ζουρνά.
Η έκταση της διατονικής κλίμακας, που δίνει ο ζουρνάς είναι μια οκτάβα και δυο φθόγγοι. Με δυνατότερο φύσημα και περισσότερο σφίξιμο στα χείλη, ο ζουρνατζής δίνει πολύ περισσότερους τόνους, όμως αυτό δεν γίνεται συχνά γιατί είναι πολύ κουραστικό. Το ύψος της τονικής εξαρτάται από το μήκος του ζουρνά και του γλωσσιδίου. Με τους καταλλήλους δαχτυλισμούς και φύσημα, ο ζουρνατζής εξουδετερώνει τις όποιες κατασκευαστικές ατέλειες του οργάνου και αποδίδει τα διαστήματα της φυσικής κλίμακας.

Ο ζουρνάς ως προείπα παίζεται πάντα με τη συνοδεία νταουλιού. Τα δυο αυτά όργανα αποτελούν το παραδοσιακό συγκρότημα της ηπειρωτικής Ελλάδας αλλά και του Πόντου. Συνήθως παίζουν ένας ζουρνάς και ένα νταούλι ή δύο ζουρνάδες και ένα νταούλι. Παλιότερα ωστόσο, στα πανηγύρια και τις μεγάλες γιορτές του χρόνου, που χόρευαν εκατοντάδες άνθρωποι, έπαιζαν και 3 με 4 ζουρνάδες μαζί με δύο ή και τρία νταούλια.
Όργανα όπως ο ζουρνάς και η τσαμπούνα έχουν περιορισμένες δυνατότητες (ελάχιστες τονικότητες, μικρή έκταση, απόκλιση απ’ τις "ευρωπαϊκές νότες", όμως οι παίχτες αυτών των οργάνων, με κατάλληλη διαχείριση των όποιων δυνατοτήτων των οργάνων τους (πχ ημικαλυπτόμενες οπές για τις αλλοιώσεις) μπορούν σίγουρα να καλύψουν τις μουσικές ανάγκες σε γάμους, πανηγύρια, σε κάλαντα αλλά και ως γυρολόγοι…αρκεί ο τραγουδιστής της κομπανίας να έχει δυνατότητα να προσαρμόζεται με τις δυνατότητες αυτών των οργάνων (για πολλούς ‘τραγουδιστές’ αυτό δεν είναι αυτονόητο).
Οι επιπλέον τρύπες στο σώμα του ζουρνά λέγονται και καµπάδες, δεν πατιούνται ποτέ και παραμένουν ανοικτές, επιδρούν ελάχιστα στην τονικότητα του οργάνου και την ποιότητα του ήχου του. Ίσως από εδώ να προέρχεται η φράση : ’’Είναι η τελευταία τρύπα του ζουρνά’’. Οι τρύπες της καμπάνας τοποθετούνται κυκλικά στην καµπάνα του ζουρνά και ο αριθµός και η θέση τους εξαρτώνται από τον κατασκευαστή, χωρίς να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Στην πίσω πλευρά του ζουρνά υπάρχει µία οπή που οι ζουρνατζήδες τη λένε "ψυχή". Η διαφορά της από τις εμπρόσθιες οπές είναι πως µε το άνοιγµα και το κλείσιµο της, µετατοπίζεται το τονικό ύψος, της κατά τα άλλα δεδομένης νότας, κατά κάποιο συγκεκριμένο διάστηµα. Έτσι, αν είναι ανοιχτή παίζουμε στις πιο υψηλές τονικά περιοχές του οργάνου κι αν είναι κλειστή παίζουμε στις πιο χαμηλές τονικά περιοχές.
Παρακολουθούμε ένα βίντεο απ την περιοχή Σούσεχρι της Σεβάστειας και ιδιαίτερα τον τοπικό χορό Τίκιν
17. ΒΙΝΤΕΟ ΧΟΡΟΣ ΤΙΚΙΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΟΥΣΕΧΡΙ ΣΕΒΑΣΤΕΙΑΣ  Παρακολουθείστε το σχετικό βίντεο
Στο επόμενο βίντεο ο αγαπημένος μου παππούς ο μοναδικός άνθρωπος ο κυρ Σπύρος Γαλετσίδης αποδίδει τον χορό Τιτιρεμέ - Τρομαχτόν (o Σέρα χορός της Νικόπολης του Πόντου)
18. ΒΙΝΤΕΟ ΣΠΥΡΟΣ ΓΑΛΕΤΣΙΔΗΣ Χορός Τιτιρεμέ - Τρομαχτόν (o Σέρα χορός της Νικόπολης του Πόντου)  Παρακολουθείστε το σχετικό μας βίντεο
Το 2008 βρέθηκα καλεσμένος ενός αδερφικού μου φίλου και σήμερα ιερέα του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στο χωριό παράδεισος. Ένα παλιό ελληνικό χωριό Ρωμαίων Ελλήνων, απογόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου στα νότια σύνορα Τουρκίας – Συρίας. Εκεί παρευρέθηκα σε έναν παραδοσιακό γάμο με ζουρνάδες και νταούλια. Δείτε με ποιόν ωραίο τρόπο καλούν μέχρι και σήμερα οι οικείοι του γαμπρού και της νύφης, όλο το χωριό, στο γλέντι που θα ακολουθήσει το βράδυ.
19. ΠΟΛΑΤΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Γάμος στην Αντιόχεια το 2008 με ζουρνά και νταούλ.  Κάλεσμα σε γάμο - χωριό Παράδεισος σε υψίπεδο των συνόρων μεταξύ Τουρκίας και Συρίας. Παρακολουθείστε το σχετικό μας βίντεο
Θα ήταν σοβαρή παράλειψη εκ μέρους μου εάν έκλεινα την εισήγηση μου παραλείποντας να θέσω υπόψη σας έστω μια απ τις εκατοντάδες ηχογραφήσεις του κ. Σίμου Λιανίδη συνεργάτου της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών στον οποίο κυριολεκτικά οφείλουμε πολλά ως νέοι Έλληνες Ποντιακής καταγωγής για το υλικό που μας παράδωσε. 
20. Κουνιχτόν ζουρνά παίζει ο Ελευθέριος Βοσνίδης και νταούλι ο Δανιήλ Εμμανουηλίδης στις Σάππες Κομοτηνής στις 2 Αυγούστου 1967 – Καταγωγή των οργανοπαικτών η Γαράσαρη του Πόντου. Παρακολουθείστε το σχετικό μας βίντεο. Ο χορός Κουνιχτόν αποδίδεται με λούρα αρχικά και έπειτα με ζουρνά

Αποφώνηση :
Κάθε μουσικό όργανο, δεν είναι μόνο τα υλικά του ούτε τα διάφορα φτιασίδια και ο στολισμός του, προσδίδουν κι αυτά βεβαίως στην εξωτερική ομορφιά που αρμόζει στο όργανο αλλά αυτό που κατέχει κυρίαρχη θέση και ρόλο στον χαρακτήρα του οργάνου είναι ο οργανοπαίκτης. Όσο πλούσιος και πλήρης εσωτερικά είναι ο οργανοπαίκτης σε μουσική γνώση, συναισθήματα και βιώματα άλλο τόσο το μουσικό του αποτέλεσμα συγκινεί – παρακινεί – ευαισθητοποιεί – αφυπνίζει - παροτρύνει και διασκεδάζει τους ακροατές του, τους συνδαιτυμόνες, τους παρακαθήμενους και διασκεδαστές. Οι εκφράσεις του προσώπου, οι κινήσεις των χεριών και του σώματος, όλο του το είναι, όλος ο ψυχικός του κόσμος σωματοποιείται και γίνεται μια εκπληκτική τροφή των αισθήσεων. Γνήσιοι φορείς των λαϊκών παραδόσεων ήταν κυρίως οι οργανοπαίκτες της 1ης και ορισμένοι της 2ης γενιάς. Παθιασμένοι μυσταγωγοί μιας ειλικρινούς ιεροτελεστίας, παίζουν τραγουδούν και χορεύουν σαν άλλες απόκοσμες φιγούρες μακριά απ τον πόνο την δυστυχία και τον κάματο της βιοπάλης.  Δυστυχώς στις ημέρες και στην εποχή μας που τείνει να θυσιάζει τα πάντα στο βωμό της μοντερνοποίησης και της απαλλαγής από κάθε τι παραδοσιακό (παραδοσιακό με την έννοια της ταυτότητος του παλιού μας είναι) όλα αυτά τα στοιχεία και τα χαρακτηριστικά των παλιών λαϊκών οργανοπαικτών έχουν εξαφανιστεί και παραδοθεί στην αιώνιο λήθη. Η επίδραση που ασκεί ο πανδαμάτωρ χρόνος πάνω στις λαϊκές μας παραδόσεις και η δύναμη του είναι καταλυτική. Οι αντιστάσεις πλέον είναι ολίγες και δυστυχώς λησμονούνται ή και αγνοούνται παντελώς δημιουργήματα αιώνων του ποντιακού λαού που προέβαλαν την ελληνοπρεπή ιστορία και τον πολιτισμό μας. Στην εποχή μας οι νέοι στρέφονται για πνευστά αντί του ζουρνά κυρίως στο κλαρίνο και στην τρομπέτα ως παραδοσιακά μουσικά όργανα της λαϊκής κομπανίας λόγω της μεγαλύτερης ευκολίας των 2 αυτών μουσικών οργάνων αλλά και της ευρύτερης κλίμακας κάλυψης περισσότερων μουσικών μελωδιών.

Θα μπορούσαν να ειπωθούν πολλά περισσότερα για το εν λόγω θέμα εάν δεν υπήρχε ο περιορισμός του χρόνου. Παρόλα ταύτα πιστεύω ότι σήμερα ίσως να έγινε ένα σημαντικό βήμα στην γνώση του τι ήταν αυτό το μουσικό όργανο και πως καταλήξαμε στην εποχή μας να τείνει πλέον στην εξαφάνιση. Εξ όσων γνωρίζει είναι ελάχιστοι οι οργανοπαίκτες πνευστών που τολμούν ή επιχειρούν να ασχοληθούν με τον ζουρνά.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας και εύχομαι να ικανοποίησα έστω και λιγάκι τις προσδοκίες σας.

Βασίλειος Β. Πολατίδης- www.kotsari.com