Ιδιωματισμοί της Ποντιακής Διαλέκτου του Παντελή Η. Μελανοφρύδη: Άχαρον και μόγαρον, Το Ανίτς, Το Κιτάρ’, Τα Αλερκά (αλικά)
Άχαρον και μόγαρον
Την λέξιν άχαρος δηλαδή δυστυχής, αξιολύπητος, την μεταχειρίζονταν πολύ στον Πόντο. Άλλοτε για αστείο: Άχαρε ! μέρ' θα πάς; = που θα πάς καημένε; Ενίοτε σύνθετα μαζί με τη λέξη μαύρος "μαυράχαρος" δηλαδή πολύ δυστυχισμένος, είτε εκ παραλλήλου "μαύρε κι άχαρε".
Υπήρχε και το επίρρημα: "μαύρα κι άχαρα" δηλαδή πολύ άσχημα. Σε χρήση ήταν και το συνώνυμο στην τουρκική γλώσσα: "άχαρον και αμουρατσούϊς" εννοώντας εκείνον του οποίου δεν εκπληρώθηκαν οι πόθοι. Στα Σούρμενα την έλεγαν σε συνδυασμό με τη λέξη μόγαρον ή μόχαρον. Άχαρον και μόγαρον δηλαδή πολύ δυστυχής. Ο κ. Παντελής Μελανοφρύδης αναφέρει σχετικώς: Δε μπόρεσα να εξακριβώσω την σημασία της λέξεως μόγαρος. Εφ' όσον τίθενται εκ παραλλήλου οι δύο λέξεις, σημαίνει ότι είναι συνώνυμες...όμως πόθεν το μόγαρος; Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μου βίντεο
Ανίτς
Ένα ωραίο μικρό δέντρο ύψους συνήθως 3-4 μέτρων. Στο δάσος μας μόνο σε ένα μέρος, στο Χαλαβών, μου έδειξαν το δέντρο αυτό, με φύλλα μικρά και κορμόν λείον. Τίποτε άλλο δεν ενθυμούμαι. Στη Ματσούκα υπήρχαν άφθονα ανίτσα̤ (ανούτσα̤). Τα φύλλα τους τα έτρωγαν απλήστως τα ζώα. Οι καρποί του δεν τρώγονταν, η δε ξυλεία του ήταν χρήσιμη μόνο ως καύσιμη ύλη. Και όμως το σπάνιο αυτό δέντρο στο χωριό μας το τραγουδούσαν συχνά:
"Ας εξέρετε κόρασ̆α, τ' αγάπης το βοτάνι,
ανίτσιν, κι αντιτσόφυλλον, κι άλλ' έναν χορταρόπον".
Ώστε το βοτάνι της αγάπης είναι ανίτσι, ο καρπός, ανιτσόφυλλον και ένα ακόμη χορτάρι. Πόσον ενδιαφέρον θα ήταν να ξέραμε και το άλλο εκείνο χορτατόπον που συνθέτει το τρίπτυχο του βοτάνου της αγάπης. Πόθεν όμως η ιδέα αυτή ότι τ' ανίτς είναι βοτάνι της αγάπης; Ποίος μύθος είναι συνυφασμένος με το ωραίο αυτό δέντρο; Ποίας ιδιότητας έχουν οι καρποί του; Είναι όλα άγνωστα.
Το Κιτάρ'
Αξίζει να μας απασχολήσει το σαρκώδες αυτό εξάρτημα της κεφαλής του συμπαθούς και υπερήφανου πετεινού. Εμείς ελέγαμε το λειρί. Κιτάρ', μήπως εκ του κίδαρις; Στα Σούρμενα πάντως το έλεγαν φακέλ' από το φακιόλι. Της κότας το λειρί το ελέγαμε τσ̆αρκούλ' δηλαδή καλύπτρα. Στα Σούρμενα το έλεγαν Φλαμούρ, τα δε κάλλαια τα έλεγαν σκουλαρίκια. Τον πετεινόν αλλού τον έλεγαν αλεχτόρ'ν (εκ του αρχαίου αλέκτωρ) και αλλού κότος δηλαδή κότα, κοσσάρα. Κότος μεταφορικώς λεγόταν ο κουτός, ο ανόητος, ο πετεινόμυαλος: "Άμον κότος έν' ".
Αλερκά
Στην Μούζαινα, αλερκά έλεγαν τα ξυνά (στύπα = τουρσιά) τα οποία παρασκευάζοντο από μαυρολάχανα ή από τα εξώφυλλα της μάπας. Στην Αυλίανα τα έλεγαν κοζέρτα̤. Από τα χόρτα των αγρών κορκοτίτας, χασ̆χασίτας, τιριζίτας κτλ παρασκευάζετο εύγεστον φαγητό, που το λέγαμε χάψ̆α, ενώ αλλού το έλεγαν αλικά.
Ιδιωματισμοί της Ποντιακής Διαλέκτου / Παντελή Η. Μελανοφρύδη / Ποντιακή Εστία σελ. 3359-3360 (Συνέχεια στην επόμενη ανάρτηση).
Ποντιακή Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
