Άγιος Μεγαλομάρτυς Δημήτριος ο Μυροβλύτης. Η τιμή και η λατρεία του από τους Έλληνες στον Πόντο

Στον Πόντο οι πατέρες μας, τιμούσαν ιδιαίτερα τον Άγιο Δημήτριο. Όπως μας παραδίδει ο Οδυσσέας Λαμψίδης, για τον Άγιο Δημήτριο, καθώς και για τον Άγιο Γεώργιο, δεν υπάρχει τόπος που να μην υπάρχει εκκλησία ή εκκλησάκι τους: « Τον Άγιον τούτον τα μάλιστα τιμώσιν οι Έλληνες, ως ποιούσι και δια τον Άγιον Γεώργιον, ούτως ώστε ολίγοι θρησκευτικοί τόποι υπάρχουσιν, ένθα λείπει εκκλησία ή παρεκκλήσιόν τι, αφιερωμένον εις τιμήν των δύο τούτων αγίων». Παρακολουθείστε το σχετικό μου βίντεο για τη λατρεία και τις δοξασίες του Αγίου Δημητρίου στον Πόντο

Ο Γ.Κ. Χατζόπουλος μας δίνει αρκετές πληροφορίες για τον Άγιο Δημήτριο. Ο Άγιος Δημήτριος ή Σέλμια κατά τους τούρκους, καταγόταν από τη Θεσσαλονίκη και μαρτύρησε το 303 μ.Χ., στην εποχή του αυτοκράτορα Μαξιμιανού. Οι κάτοικοι του χωριού Άνω Αντρεάντων της Αμισού τον τιμούσαν πολύ και τον είχαν πολιούχο τους. Γι’ αυτό ίδρυσαν προς τιμή του, ωραιότατο ναό, καθώς είχε εμφανιστεί στο όνειρο ενός κατοίκου και το ζήτησε. Η σχετική παράδοση γι’ αυτόν, έχει ως εξής (πλήρης μεταφορά του κειμένου όπως μεταφέρθηκε στον Γ.Κ.Χατζόπουλο, από τον παππού του): “Αϊ-Δημήτρης τ’ εμέτερον έτον σ’ έναν ορμίν άκραν κεικά. Έναν ημέραν έβρεξεν κι έρθεν πολλά σέλ’ να παίρ’νεν κι επέν’νεν την εγκλεσίαν. Ο Αϊ-Δημήτρης ερωματίασεν τη Χατζιάντων τον Γιώρ’ κι είπεν ατον: Απαδακά ‘α σκώνετ’ εμεν και ‘α χτίζετε την εγκλεσία μ’ κι άλλο πλαν”. Ας ση Ασάραγατσ̆ης το ποϊρούμ (βράχο) έκοψαν λιθάρα̤ και ντιρέκα̤ κι έχτισαν τον Αϊ-Δημήτρην σ’ Απάν’ τ’ Αντρεάντων. Ας έχτισαν ατον κι ύστερα κι εδέβεν πολλά καιρός, κι ερωματίασεν τ’ εγκλεσίας τοι μουτεβελίτ’ς (εκκλησιαστικό συμβούλιο) κι είπεν ατσεν: “Το παλό̤ν τ’ σπίτι μ’ ‘α τσ̆εβιρεύετε ‘το. Αποπέσ’ πουλίν πα ‘κ̆ι ‘α δα̤βαίν’ ”. Έλεγαν ότι το ταφίν ατ’ πα εκεί έτον. Οι χωρέτ’ επήαν έναν ημέραν κι ετσ̆εβίρεψαν α με τη πελιτί (δρυός) τα ξύλα. Ο ποπά-Νικόλας επέν’νεν κι έφτηνεν την καντήλαν ατ’ όλον τον χρόνον, εξόν αν έτον βαρυχ̆ειμωνία».
Τη μέρα της εορτής του Αγίου γινόταν μεγάλο θρησκευτικό και εμπορικό πανηγύρι, στο οποίο κατέφθαναν χριστιανοί από τα χωριά Τσ̆ινίκ, Τσ̆ινάρογλου, Όξες κ.α. ακόμη και τούρκοι. Τη μέρα αυτή, πλαισίωναν το ναό με την παρουσία τους οι εφημέριοι από τα διπλανά χωριά. Πολλοί ήταν αυτοί που είχαν το όνομα του Αγίου και τη μέρα αυτή προσκόμιζαν στο ναό, κάνιστρα με ψωμί, κρασί και λάδι. Με τη φροντίδα του εκκλησιαστικού συμβουλίου παρασκεύαζαν φαγητά για τους ξένους και κυρίως το αγαπημένο τους κεσ̆κέκ (πλιγούρι με κρέας). Μετά το πέρας της θείας λειτουργίας, στο προαύλιο του ναού γινόταν παλαιστικός αγώνας. Το έπαθλο για τον νικητή ήταν ένα πρόβατο ή ένα μοσχάρι που το έλεγαν κουλέσ̆ παξ̆ίσι (βραβείο πάλης). Τέλος, ακολουθούσαν χοροί από όλους με νταούλι, κεμεντζέ και κλαρίνο. Επίσης κοντά στην εκκλησία βρισκόταν τ’ Αϊ-Δημητρί τ’ άεσμαν. Στα Κοτύωρα τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου είχε αναφορά και στη γεωργία κυρίως για την καλλιέργεια και τη σπορά, ακόμα και αυτοί οι τούρκοι που την έλεγαν κασήμ’. Σχετικά με τον καιρό, πίστευαν ότι ο Αϊ-Δημήτρης είχε την κακοκαιρία του που την έλεγαν “Τ’ Α-Δημητρί’ η φουρτούνα”. Στα Κοτύωρα, όσοι γιόρταζαν του Αγίου Δημητρίου, έβαζαν τα χειμερινά στρωσίδια την ημέρα αυτή, αναλόγως βέβαια και του καιρού που επικρατούσε. Σχετικές με τον Άγιο Δημήτριο είναι δύο παραδόσεις από το Καρακούρτ της περιοχής Κάρς.
α) Στη μία, που μοιάζει με συναξαριστικό παραμύθι, ο Αϊ-Δημήτρης αφού έχασε τη γυναίκα και τα δύο παιδιά του, βρέθηκε στη φυλακή όπου εξηγούσε όνειρα. Κάποτε ερμήνευσε κι ένα όνειρο της βασίλισσας, κι αυτή ευχαριστημένη από την ερμηνεία, ανταμείβοντας τον, τον έκανε αξιωματικό. Με την πάροδο του χρόνου και λόγω της θέσης του, αναγνώρισε μέσα στη φρουρά του, τα δύο του παιδιά που τα θεωρούσε χαμένα.
β) Στην άλλη παράδοση “Το θάμαν τ’ Αε-Δημητρί”, είναι προφανής η ομοιότητα με άλλες παραδόσεις των Ελλήνων του Πόντου, όπου αντί του Αγίου Γεωργίου, το θαύμα το επιτελεί ο Άγιος Δημήτριος και κατορθώνει ώστε ο τούρκος να πιστέψει και να γίνει χριστιανός. Σχετικό με τον Άγιο Δημήτριο είναι ένα άσμα της Ίμερας και Κρώμνης στο οποίο μια μάνα καταριέται το παιδί της που φεύγει στην ξενιτιά, κι εκείνο γεμάτο παράπονο της λέει πως όταν του Αγίου Δημητρίου πάει στην εκκλησία και δει άδειο το στασίδι του, δει όμως εκεί τους συνομηλίκους του, τότε θα καεί η καρδιά της:
“Ευχέθ’ μάνα, ευχέθ’ μάνα, ευχέθ’ μη καταράσαι,
πουρνά εν’ τ’ Αε-Δημητρί, θα πας στην εγκλεσίαν,
θ’ ελέπ’ς και τα συμπαίδα̤ μου, θα καίεται η καρδία σ’ ”
Οπότε η μάνα αλλάζει την κατάρα και του εύχεται:
“Υιέ μ’ ευχ̆ή μ’ και τη Θεού και πάντων των αγίων”
Δηλαδή: Γιέ μου, έχε την ευχή μου, την ευχή του Θεού κι όλων των Αγίων. Σε ένα δίστιχο του χωρίου Σταυρίν, ο νεκρός δίνει παραγγελία στους δικούς του να του χτίσουν κοιμητήρι και να βάλουν πάνω τις εικόνες του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Νικολάου:
“Χτίσον το κοιμητέρι μου, βάλεν απάν’ εικόνα,
τον Άϊον Δημήτριον και τον Αε-Νικόλαν”
ενώ σε άλλα λέγανε:
“Ο Άϊος Δημήτριος εμέντσεν τοι ποπάδες,
όνταν θα θάφτ’νε τ’ έμορφους, να μη παίρ’νε παράδες”

Αρκετές ήταν οι εκκλησίες στον Πόντο, αφιερωμένες στη μνήμη του Αγίου Δημητρίου. Μια τέτοια εκκλησία (ναός) ήταν στο χωριό Χαλτογιαννάντων στην Ίμερα. Στη Σάντα υπήρχε παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου πάνω από το χωριό Τσ̆ιακαλάντων. Τέλος, στο χωριό Άνω Αντρεάντων Αμισού υπήρχε ναός του Αγίου Δημητρίου στην οποία ήταν χαραγμένη στα τούρκικα η εξής επιγραφή: “Που αζίμ εκκλήσα, ισμί Άγιος Δημήτριος, ολορακτάν μπιν σεκίζ γιουζ κουρκτά χουτάν πουλουντού” δηλαδή: Η ιερή αυτή εκκλησία, που το όνομα της είναι Άγιος Δημήτριος, χτίστηκε κατά το έτος 1840. Στον Πόντο, σε διάφορες εποχές εμφανιζόταν ο γουρζουλάς (πανούκλα). Επειδή δεν υπήρχαν γιατροί ή φάρμακα, η επιδημία τυραννούσε και αποδεκάτιζε τον πληθυσμό. Ο λαός έπαιρνε διάφορα μέτρα. Μια παράδοση του λαού διασώζει ότι τον γουρζουλά τον κατέβαλε (νίκησε) ο Άγιος Δημήτριος και πίστευαν ότι ο μαχητής που εικονίζεται ότι τον λογχίζει ο Άγιος Δημήτριος στην αγιογραφική παράσταση, ήταν ο γουρζουλάς. Επίσης, στα εξορκιστικά γητέματα που λέγανε, για να φύγει το κακό ή ο κίνδυνος από αυτόν που πειράχτηκε, συχνή ήταν η επίκληση της βοήθειας διαφόρων αγίων, μεταξύ των οποίων και του Αγίου Δημητρίου, όπως φαίνεται στο δίστιχο: “Αέρ κι Αε-Δημήτρη, Αε-Θόδωρε, Αε-Νικόλα, τ’ ομμάτ’ ντ’ ομματά̤ζ’ να σπάν’ και να τσ̆ακλίζ’” (να κομματιαστεί και να πλαντάξει). Τέλος, στην Τραπεζούντα είχαν τ’ αγιοδημητριάτικα λουλούδια, που ανθούσαν τον Οκτώβριο δηλαδή το μήνα της εορτής του Αγίου Δημητρίου τα οποία έλεγαν: Τα Αε-Δημητρί τσ̆ιτσ̆έκια.

Πηγές:
1. Έλσας Γαλανίδου Μπαλφουσια / Οι 4 εποχές και οι μήνες στους στον Πόντο / Αρχείον Πόντου / Επιτροπής Ποντιακών Μελετών / Αθήνα 1999
2. Οδυσσέα Λαμψίδη / Τοπογραφικά Τραπεζούντας / Αι παρά τω Julien Bordier πληροφορίαι / Ποντιακά φύλλα 1937 τεύχος 20, σελ 320.
3. Γ.Κ.Χαζόπουλου / Λαογραφικά χωρίου Αντρεάντων / Αρχείον Πόντου 30 (1970)
4. Ξενοφώντα Άκογλου / Λαογραφικά Κοτυώρων Α΄ 1939
5. Σάββα Παπαδόπουλου / Παραδόσεις, θρύλοι περιοχής Κάρς / Αρχείον Πόντου 42 (1988-89)
6. Δέσποινας Φωστηροπούλου / Άσματα – Δίστιχα και άλλα Ίμερας και Κρώμνης / Αρχείον Πόντου 7 (1937)
7. Δ.Κ. Παπαδόπουλου / Άσματα – Δίστιχα του χωρίου Σταυρίν και των πέριξ / Αρχείον Πόντου 9 (1939)
8. Ευστ. Αθανασιάδη / Σάντα / Αρχείον Πόντου 29 (1968)

Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com